Ä°nternet
Bu maddedeki bilgilerin doÄrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. (6 Temmuz 2022) (Bu Åablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiÄini öÄrenin) |
Ä°nternet, bilgisayar sistemlerini birbirine baÄlayan elektronik iletiÅim aÄıdır.[1] TDK, internet sözcüÄüne karÅılık olarak genel aÄı önermiÅtir.[2] Ä°nternet yerine zaman zaman sadece net sözcüÄü de kullanılır.[3]
Ä°nternet, çok protokollü bir aÄ olup birbirine baÄlı bilgisayar aÄlarının tümü olarak da tanımlanabilir. Binlerce akademik ve ticari aÄ ile devlet ve serbest bilgisayar aÄının birbirine baÄlanmasıyla oluÅmuÅtur. Bilgisayarlar arasında bilgi çeÅitli protokollere göre paketler hâlinde transfer edilir. Ä°nternet üzerinde elektronik posta ve birbirine baÄlı sayfalar gibi çok çeÅitli bilgiler ve hizmetler vardır. Ä°nternet üzerinden oyunlar da oynanabilir.
Ä°nternetin kökeni, hataya dayanıklı, saÄlam ve özel bir bilgisayar aÄı kurmak isteyen Amerika BirleÅik Devletleri hükûmeti tarafından 1960 yılındaki araÅtırmalara dayanır. 1980'lerde Ulusal Bilim Vakfı tarafından yeni bir ABD omurgasının finansmanı için toplanan özel fonlar, dünya çapında katılım ve birçok özel aÄın birleÅmesine neden olmuÅtur. 1990'larda uluslararası bir aÄın yaygınlaÅması ile internet, modern insan hayatının temelinde yer almıÅtır.
Etimoloji
deÄiÅtir1985 yılında kullanılmaya baÅlayan[1] Ä°ngilizce internet kelimesi, "kendi aralarında baÄlantılı aÄlar" anlamına gelen Interconnected Networks teriminin kısaltmasıdır.[4] Ãn ek olan inter-, Ä°ngilizcede arasında ve karÅılıklı anlamlarına gelir. Net kelimesi ise aÄ anlamına gelir.[5]
Zaman zaman internet kelimesi yerine kullanılan "WWW" kısaltması ise World Wide Web (Dünya Ãapında AÄ) sözcüklerinin akronimidir ve internet ile eÅ anlamlı deÄildir.
YazılıÅı
deÄiÅtirÄ°nternet, belirli ve tek bir iletiÅim aÄının adı olduÄu için özel isimdir. Ãzel isimlerin büyük harfle yazılması gerektiÄi kuralına[6] dayanarak büyük harfle yazılmalıdır. Ancak bunun dıÅında, özel isimler, anlamı dıÅında kullanıldıÄı zaman küçük harfle yazılabilir.[6] ÃrneÄin: "GüneÅ'e en yakın gezegen Merkür'dür" cümlesinde GüneÅ büyük harfle yazılırken "Bu odaya hiç güneÅ girmiyor" cümlesinde "güneÅ" özel isim anlamı yerine "güneŠıÅıÄı" anlamında kullanıldıÄından küçük harfle yazılır.[6] Buna benzer olarak "Ä°nternet" de bazen anlamı dıÅında, örneÄin "Evimde internet yok", "Ä°nternet hızım düÅük" gibi bir cümlelerde "internet baÄlantısı" anlamında kullanılabilir ve özel isimlerin yazım kuralı gereÄi bu kullanımlar baÄlamında küçük harfle yazılabilir. Ä°nternet'in yaygınlaÅmasıyla, özel isim olan temel anlamı dıÅındaki yan anlamlar da yaygınlaÅmıÅ, Türk Dil Kurumu SözlüÄü'nde de sadece "isim" olarak nitelendirilmiÅ[7] ve küçük harfle yazılmıÅ, temel anlamının gerektirdiÄi "özel isim" yazım biçimine yer verilmemiÅtir.
GeçmiÅ
deÄiÅtirÄ°nternet üzerinden aÄ sayesinde iletiÅim kuran bilgisayar sistemleri olan askerî iletiÅim sistemi Semi-Automatic Ground Environment (SAGE) ve ticari hava yolu rezervasyon sistemi olan Semi-Automatic Business Research Environment (SABRE) 1950'lerin baÅında baÅlamıÅtır. 1960^'larda ise the Advanced Research Projects Agency (ARPA), ABD'nin savunma sistemi için the Advanced Research Projects Agency Network'ün (ARPANET) tasarım finansmanı olmaya baÅladı. 1960'larda oluÅturulan projelerin sayesinde 1969'da internet o dönemin zirvesine ulaÅmıÅtır. Bu tarihten sonra da ARPANET bildiÄimiz modern internet olarak hayatımıza girmiÅ oldu. 70'li yılların baÅında Amerikan üniversitelerinde bu projeden yararlanma imkânı verilmesinin ardından e-posta (SMTP) ve NNTP uygulamaları yaygınlık kazanmaya baÅlamıÅtır. Bunları FTP ve HTTP izlemiÅtir. 30 Nisan 1993'te CERN tarafından WWW ön eki ile internet kamunun ulaÅabileceÄi Åekle getirildi. internet teknolojisi Türkiyeâye ilk olarak 1987 yılında Ege Ãniversitesiânin öncülüÄünde kurulan Türkiye Ãniversite ve AraÅtırma Kurumları AÄı (TÃVAKA) ile geldi,[8][9][10] 12 Nisan 1993 tarihinde ODTÃ'den Ankara-Washington arasında kiralık hat ile de Türkiye'de ilk internet baÄlantısı kuruldu ve vatandaÅların kullanımına açıldı.[10]
KiÅisel kullanım
deÄiÅtirKiÅisel bilgisayarlar ile internete baÄlanabilmek için genellikle bir telefon hattına ihtiyacı vardır. Bunun yanında uydu, kablo ve Wi-Fi diye adlandırılan radyo yayınlarıyla da internete baÄlanılabilir. En yaygın olanı ise bir analog modem ile belli hızda bir internet servisi veren bir Åirketin hizmetinden yararlanmaktır. Modemin ayarları Åirketin verdiÄi servis telefon numarası ve özelliklerine göre ayarlanıp, baÄlan komutu verilir. Analog modem bilgisayarın dijital verileri (bits) çeÅitli ses frekanslarına çevirip telefon hattından internet servisine ulaÅtırmakta olup tersine aynı yöntemle verileri almaktadır.
Her görüntülenen sitenin bir adresi numarası vardır Bu, dört yuvadan oluÅan ve her yuvanın 0 ile 255 arası deÄeri olan bir adrestir. Fakat kullanıcı bu yalın sayı deÄerini her çaÄıracaÄı site için aklında tutamayacaÄı için bu adresleri Web sayfasına eÅ deÄer tutan DNS bilgisayarları vardır. Bunların görevi ise görüntülenecek her site ismine eÅ deÄer IP adresini hazır tutmak ve bilgi taÅıma protokolünün paketlerini (TCP/IP) bu adrese yönlendirmektir. Tıpkı telefon rehberlerindeki isim-numara eÅleÅtirmesi gibi alan adı-IP eÅleÅtirmesi yapar. Böylece az uÄraÅla internet gezgincisinin çaÄırdıÄı sitedeki bilgilere ulaÅılabilir.
Günümüzde analog modemlerin yerini daha hızlı ve daha az hatalı olan dijital (ADSL) modemler almaktadır. Bunların kullanım ücretleri, çoÄul katılımın artması sayesinde makul ödenebilir düzeye inmektedir. ADSL bir analog modemden 10x - 1500x kez hıza sahip olup canlı videolu sohbet imkânı yanında bir sinema filmini kısa bir zaman dilimi içinde yükleme imkânı vermektedir.
WWW. Dünyası yanında dosya indirimi sanal sohbet odaları, eCommerce (sanal ticaret), tartıÅma mekânları (forum), internet üzerinden sohbet doÄrudan mesaj (IM) gibi kullanım alanlarını, bugün bütün Dünya'da yüz milyonlarca insan kullanmaktadırlar.
Günümüzdeki kullanımı
deÄiÅtirGünümüzde özellikle mobil internet aygıtlarıyla hemen hemen her yerden internete eriÅilebilir. Kablosuz aÄ baÄlantısını destekleyen cep telefonları, taÅınabilir oyun konsolları, dizüstü bilgisayarlar gibi cihazlarla kullanıcılar istedikleri zaman istedikleri yerden internete ulaÅabilirler. Servis saÄlayıcılarının hizmetleri ve sundukları kablosuz veri iletim ücretleri diÄer eriÅim yöntemlerine göre daha yüksek olabilir.
YaygınlaÅması
deÄiÅtirRadyo, televizyon ve internetin bulunuÅundan 50 milyon kullanıcıya ulaÅmak için geçen süre incelendiÄinde radyo için 38, televizyon için 13 yıl iken internet için sadece beÅ yıldır.
Ä°nternet Türkiye'ye 1993 yılında gelmiÅtir ve geldikten sonra Türkiye'de kullanımı yaygınlaÅmıÅtır. Ä°nternet günümüzde de yaygın olan yediden 70'e herkesin kullandıÄı teknoloji ürünü olan ve her gün yenilenen bir bilgi kaynaÄı teknoloji ürünüdür.
Terimler
deÄiÅtirÄ°nternet ve "World Wide Web" sözcükleri günlük kullanımda genelde aynı anlamda kullanılır fakat aynı Åey deÄillerdir. Ä°nternet yazılım ve donanım altyapısı ile saÄlanan küresel veri iletiÅim dizgesidir fakat web, internet ile saÄlanan iletiÅim Åekillerinden yalnızca birisidir.
Site
deÄiÅtirÄ°nternet sitesi, internet üzerinden yazı, resim ve diÄer dosyaların paylaÅıldıÄı dijital sayfalar grubudur. internetin, ekran aracılıÄıyla görsel olarak hoparlörler aracılıÄıyla da iÅitsel olarak kullanıldıÄı ortamlardır. Bir internet sitesi bir sayfadan ya da binlerce sayfadan oluÅabilir. Bir sitenin kullanıcının karÅısına çıkan ilk sayfasına "ana sayfa" denir. Ana sayfadan, linkler (baÄlantılar) aracılıÄıyla sitenin diÄer kısımlarına veya yabancı sitelere ulaÅılabilir.
Modem
deÄiÅtirTelefon sinyallerini sayısal verilere çeviren ve bilgisayarın internete baÄlanmasını saÄlayan elektronik alettir.
TCP/IP
deÄiÅtirinterneti çaÄın haberleÅme ortamı yapan ise TCP/IP dosya iletiÅim protokolüdür. Açılımı; Transmission Control Protocol/Internet Protocol'dur (Aktarım Denetim Kuralı/internet Kuralı).
TCP/IP, özde makinelerin konuÅmasını saÄlayan, iÅletim sisteminden veya uygulama yazılımlarından baÄımsız bir kuralıdır. Bu özelliÄi sayesinde, cep telefonu, kiÅisel bilgisayar veya bir saat dahi internete baÄlı diÄer cihazlarla konuÅabilir.
Adres iÅareti (@)
deÄiÅtirinternette sık kullanılan sembollerden birisi @'dir (okunuÅu: et). Elektronik posta adreslerinde kullanıcı ismi ile gönderilen hedef alanını (site adı) ayırır. Adres iÅareti, güzel a olarak da bilinir. Türk Dil Kurumu çengelli a ya da kuyruklu a karÅılıklarını önermiÅtir.
E-posta
deÄiÅtirE-posta (Ä°ngilizce: e-mail) "elektronik posta" sözcüklerinin kısaltmasıdır. internet üzerinden gönderilen ve alınan dijital mektuplardır. Günlük kullanımda "mail" (okunuÅu: meyl) olarak da geçer. Görsel olarak kâÄıt bir mektup ile aralarında büyük bir fark yoktur. E-postalara resim, müzik, video gibi her türlü dosya türü eklenebilir ve alıcının bilgisayarına transfer edilebilir. Her gün Dünya'da milyarlarca e-posta gönderilmektedir. UcuzluÄu ve kolaylıÄı nedeniyle kâÄıt mektuplardan daha yaygın olarak kullanılmaktadır ancak güvenilirliÄinin yetersizliÄi nedeniyle resmî iÅlerde kullanımı oldukça kısıtlıdır.
E-posta hesapları bu hizmeti veren çeÅitli sitelerden ücretsiz veya belirli bir ücret karÅılıÄında açılabilir. E-posta adresleri; kullanıcı adı, adres iÅareti, hesabın oluÅturulduÄu sitenin e-posta sunucusunun adı, nokta (.) ve site uzantısının aralık bırakılmadan yazılması ile oluÅur. ÃrneÄin: vikipedist@vikipedi.com
Ä°nternete baÄlanabilen cihazlara gelebilecek dijital tehlikeler
deÄiÅtirPek çok faydasının yanında internet çeÅitli tehlikelere de yol açar. Ä°nternet aÄına baÄlanıldıÄı andan itibaren çeÅitli zararlı yazılımların saldırılarına mazur kalınabilir, hacker diye tanımlanan bilgisayar korsanlarının bilgisayarı ele geçirebileceÄine Åahit olunabilir, çevrim içi bankacılık aracılıÄı ile banka hesabı boÅaltılabilir; cihazlar, anlaÅılamayan garip davranıÅlarda bulunmaya baÅlayabilir.
Virüsler
deÄiÅtirBilgisayar virüsleri, zararlı kod ve programcıklardır. Bilgisayarlara veri taÅıyan diskler, taÅınabilir hafızalar, yerel aÄlar ya da internet aracılıÄıyla girerler. Kendini kopyalamak, verileri silmek, istenmeyen programları çalıÅtırmak, kiÅisel (Åifre vb.) bilgileri yaymak gibi zararlı faaliyetlerde bulunabilirler. Bilgisayarlara zarar verme yöntemleri canlılarda hastalık meydana getiren virüslere benzediÄi için bu isim uygun görülmüÅtür.
Bazı virüsler bir programın zaman aÅımına uÄramıŠveya bozunmuÅ yani istem dıÅı çalıÅan ve genellikle görevleri belli olmayan hâlleridir. Kötü emeller için hazırlanan trojan, win32, win29, solucan vb. virüsler baÅkaları tarafından bulaÅtırılırlar. Virüsler kendi kendine oluÅmazlar, fark edildiÄinde derhâl temizlenmesi gerekir.
Casus programlar
deÄiÅtirMalware, adware, spyware gibi çeÅitli Åekillerde adlandırılan casus programlar, bilgisayarlardan bilgi toplamak amacıyla oluÅturulmuÅ küçük yazılımlardır. Virüs gibi faaliyet gösterirler bu nedenle bir kısmı virüs olarak da adlandırılır. Bilgisayar kullanıcısının internet alıÅkanlıkları, hesap numaraları gibi bilgileri zararlı kiÅi ve kuruluÅlara ulaÅtırırlar. Bazıları çok zararlı olmamakla birlikte, veri toplarken arka planda çalıÅarak bilgisayar hafızasını gereksiz yere iÅgal ederler. Bazı casus programlar ise resmî kuruluÅlar tarafından suçluları ve terörist faaliyetleri izlemek amacı ile geliÅtirilmiÅtir. Ayrıca devletler eski casusluk yöntemleri yerine bilgisayar ortamında casusluk yöntemlerine baÅvurmakta buna baÄlı olarak risk ve maliyeti düÅürmektedirler.
Bilgisayar korsanları
deÄiÅtirBaÅka insanların bilgisayar, telefon gibi elektronik cihazların bilgilerine izinsiz olarak ulaÅarak kiÅisel bilgilerini çalan kiÅilerdir. Fakat her zaman bu gerekmez. Bazı hackerlara yer verilen sitelerde hackerlar, sitelerin teknik geliÅimine yardım ederler. Bunun Vikipedi'de örneÄi teknisyenlerdir.
Bu tehlikelerden korunma yöntemleri
deÄiÅtirBilgisayarları internetten gelebilecek tehditlere karÅı korumanın en etkin yolu bilinçli olmaktır. Åüpheli sitelere, baÄlantılara girilmemeli ve antivirüs, anticasus ve güvenlik duvarı yazılımları kullanılmalıdır. Norton, Kaspersky, McAfee, Avast gibi günümüzdeki birçok ticari güvenlik yazılımı, bu üç korumayı da içerir.
Ä°nternetten gelebilecek diÄer tehlikeler
deÄiÅtirÄ°nternetin yaygınlaÅması sonucu her gün milyonlarca insanın hiç tanımadıÄı insanlarla Åahsi bilgilerini paylaÅması, virüslerden çok daha tehlikeli bir tehdit oluÅturmaktadır. Ä°nternetin dikkatsiz kullanımı, kimlik bilgilerinin çalınması ya da polisiye olaylara istemeden karıÅmak gibi sonuçlar doÄurabilir.
Sohbet ve oyun odaları, çok güzel dostluklara ve iliÅkilere vesile olabildiÄi gibi, hırsızlık, pedofili, teÅhir, taciz, tecavüz ve hatta cinayete varan tehditlere de kapımızı sonuna kadar açmaktadır.
Pornografiye eriÅimin hızlı ve kolay olması, her yaÅta pornografi baÄımlılıÄı riskini artırmakta; Åahısların cinsel hayatını, aile hayatını ve zaman zaman da psikolojilerini tehdit etmektedir. Ãocukların çok küçük yaÅta pornografiye kolayca eriÅebilmeleri, ileriki yaÅlarda ciddi cinsel ve psikolojik rahatsızlıklara sahip olmalarına neden olabilmektedir.
Ayrıca bakınız
deÄiÅtirKaynakça
deÄiÅtir- ^ a b Merriam Webster's Dictionary & Thesaurus, 2008
- ^ "TDK Türkçe Sözlük". 27 Aralık 2008 tarihinde kaynaÄından arÅivlendi. EriÅim tarihi: 17 Nisan 2008.
- ^ "net." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
- ^ "internet (n.)". Online Etymology Dictionary. 15 Ekim 2017 tarihinde kaynaÄından arÅivlendi. EriÅim tarihi: 2 Ekim 2020.
- ^ "Internet." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
- ^ a b c "Büyük Harflerin KullanıldıÄı Yerler". Türk Dil Kurumu. 25 Haziran 2019 tarihinde kaynaÄından arÅivlendi. EriÅim tarihi: 1 Ekim 2020.
- ^ "Türk Dil Kurumu Sözlükleri". 29 Aralık 2018 tarihinde kaynaÄından arÅivlendi. EriÅim tarihi: 3 Ekim 2020.
- ^ "ArÅivlenmiÅ kopya". 15 Nisan 2017 tarihinde kaynaÄından arÅivlendi. EriÅim tarihi: 17 Nisan 2016.
- ^ "ArÅivlenmiÅ kopya". 5 Mayıs 2016 tarihinde kaynaÄından arÅivlendi. EriÅim tarihi: 17 Nisan 2016.
- ^ a b "ArÅivlenmiÅ kopya". 7 Haziran 2015 tarihinde kaynaÄından arÅivlendi. EriÅim tarihi: 17 Haziran 2014.
DıŠbaÄlantılar
deÄiÅtirWikimedia Commons'ta Ä°nternet ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- internet, Nsf.gov7 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arÅivlendi. (Ä°ngilizce)
- Siberalem hakkında bilgi, Harvard Ãniversitesi1 Åubat 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde arÅivlendi. (Ä°ngilizce)
- internet, email vs. hakkında detaylı bilgi (Ä°ng.)1 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arÅivlendi. (Ä°ngilizce)
- Bilim-Teknoloji-internet18 Åubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arÅivlendi. (Ä°ngilizce)
- internet Vadisi1 Temmuz 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arÅivlendi. (Ä°ngilizce)
- Global Internet Traffic Report (Ä°ngilizce)